Czytaj więcej
Farmaceutyki należą do grupy mikrozanieczyszczeń coraz częściej wykrywanych w wodach Morza Bałtyckiego, gdzie trafiają głównie wraz ze ściekami komunalnymi, ponieważ tradycyjne technologie oczyszczania nie zawsze skutecznie je usuwają. Ze względu na półzamknięty charakter Bałtyku oraz ograniczoną wymianę wód, substancje te mogą się kumulować nie tylko w wodzie i osadach dennych, ale również w organizmach morskich. W projekcie PharmaSea szczególną uwagę poświęcono dwóm gatunkom skorupiaków: krabowi wełnistoszczypcemu oraz krabikowi amerykańskiemu, które żyją w bezpośrednim kontakcie z osadami dennymi i wykazują zdolność do gromadzenia farmaceutyków w swoich tkankach. Próbki wody oraz krabów pobierane są sezonowo w wybranych obszarach Bałtyku, m.in. w Zatoce Gdańskiej i Zalewie Wiślanym, a także, dla porównania, w Grobbendonk, na belgijskiej rzece Kleine Nete.
Kluczowym elementem badań jest zastosowanie nowoczesnego podejścia opartego na niecelowanej analizie z wykorzystaniem wysokosprawnej chromatografii cieczowej sprzężonej ze spektrometrią mas, która umożliwia jednoczesną identyfikację szerokiego spektrum farmaceutyków o różnych właściwościach fizykochemicznych, bez wcześniejszego wskazywania konkretnych substancji. Takie rozwiązanie pozwala na pełniejszą ocenę skumulowanego ryzyka dla środowiska wodnego oraz lepsze zrozumienie rzeczywistej skali zagrożeń dla bioróżnorodności. Badania prowadzone są z poszanowaniem zasad zrównoważonego rozwoju, m.in. z wykorzystaniem materiałów laboratoryjnych z linii recyklingowanych oraz w laboratoriach posiadających certyfikowane systemy utylizacji odczynników chemicznych.
Jednym z kluczowych elementów projektu PharmaSea jest ocena poziomu świadomości mieszkańców Pomorza w zakresie zanieczyszczenia środowiska farmaceutykami oraz zasad prawidłowej utylizacji leków. Szczególną uwagę poświęcono osobom starszym, które stanowią istotną część społeczeństwa i jednocześnie są głównymi użytkownikami farmaceutyków, często stosowanych równocześnie w ramach polifarmakoterapii (leczenia wielolekowego zgodnego z zaleceniami lekarza) lub polipragmazji, czyli nadmiernego i niekontrolowanego przyjmowania leków. Badania wskazują, że niewystarczająca wiedza na temat bezpiecznego postępowania z przeterminowanymi lub niepotrzebnymi lekami prowadzi do powszechnych nieprawidłowych praktyk, takich jak wyrzucanie ich do odpadów komunalnych lub wylewanie do kanalizacji. Realizowane w ramach projektu badania ankietowe pozwalają zidentyfikować grupy społeczne wymagające szczególnego wsparcia edukacyjnego i stanowią podstawę do zaprojektowania działań informacyjnych dostosowanych do realnych potrzeb mieszkańców regionu.
Integralną częścią projektu PharmaSea są działania informacyjno-edukacyjne ukierunkowane na zwiększenie świadomości mieszkańców Pomorza w zakresie zagrożeń wynikających z obecności farmaceutyków w środowisku wodnym. Projekt obejmuje prelekcje w szkołach, otwarte seminaria organizowane na Gdańskim Uniwersytecie Medycznym oraz webinaria, podczas których omawiane są zagadnienia związane z funkcjonowaniem ekosystemu Bałtyku, wpływem działalności człowieka na środowisko morskie oraz zasadami prawidłowej utylizacji leków. Zajęcia prowadzone są w formie dostosowanej do wieku i potrzeb uczestników, z naciskiem na aktywne zaangażowanie oraz praktyczne przykłady, a ich uzupełnieniem są materiały edukacyjne podsumowujące najważniejsze treści.
Działania edukacyjne uzupełnia dystrybucja broszur i plakatów w aptekach, placówkach ochrony zdrowia oraz w przestrzeni publicznej, które w przystępny sposób wyjaśniają, jak codzienne decyzje związane z używaniem i utylizacją leków wpływają na środowisko wodne.
W ramach projektu planowana jest także akcja „przeglądu domowych apteczek”, połączona z objazdową zbiórką przeterminowanych i nieużywanych leków, mająca na celu nie tylko ich bezpieczne usunięcie, ale również bezpośrednie zaangażowanie mieszkańców w działania na rzecz ochrony Bałtyku.
gatunek inwazyjny, pochodzący z Azji Wschodniej (m.in. dorzecze Jangcy). Do Europy trafił na początku XX wieku w wodach balastowych statków. W Polsce stwierdzany od 1927 r. Występuje w płytkich zbiornikach w strefie przybrzeżnej Bałtyku; dobrze funkcjonuje w warunkach niskiego zasolenia (ok. 0,5–7 PSU), m.in. w estuariach i akwenach przybrzeżnych (np. Zalew Wiślany, Zatoka Gdańska). Ma wysoką mobilność i cykl życiowy związany zarówno z wodami słodkimi, jak i morskimi, co sprzyja kontaktowi z różnymi źródłami zanieczyszczeń.
Dlaczego to dobry „wskaźnik” w projekcie: żyje w strefach przybrzeżnych i estuariach, czyli tam, gdzie mogą występować „hotspoty” dopływu zanieczyszczeń, a jednocześnie jest wystarczająco liczny i dostępny do sezonowego poboru porównawczego.
również gatunek obcy/inwazyjny, uznawany za jeden z najbardziej rozpowszechnionych obcych krabów na świecie. W Bałtyku po raz pierwszy stwierdzony w 1951 r., w Polsce w Zalewie Wiślanym. Od lat 2000 występuje licznie m.in. w Zatoce Gdańskiej oraz w estuarium Odry. Krabik pełni ważną rolę w łańcuchu troficznym. Jest wszystkożerny, żywi się głównie detrytusem, a sam stanowi pokarm dla ryb i ptaków. Taki sposób żerowania sprzyja kontaktowi z zanieczyszczeniami obecnymi w osadach i przy dnie. Ponieważ R. harrisii żyje w strefach przybrzeżnych i estuariach oraz korzysta z detrytusu, jest gatunkiem szczególnie interesującym do oceny ryzyka narażenia organizmów bentosowych w miejscach potencjalnych dopływów zanieczyszczeń.
Dlaczego to ważny gatunek w monitoringu: jest liczny w kluczowych dla projektu lokalizacjach (m.in. Zatoka Gdańska, Zalew Wiślany) oraz ma ekologię sprzyjającą ekspozycji na zanieczyszczenia przydenne.
Sfinansowano ze środków Fundacji ORLEN dla Pomorza
Inicjatywa badawcza Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego. Analizujemy obecność farmaceutyków w wodach i skorupiakach Bałtyku. Równolegle badamy wiedzę i praktyki społeczne dotyczące utylizacji leków oraz ich wpływ na środowisko morskie.
